Lê Khánh Thọ
Kinh tế nước Pháp xuống dốc, trường “Pháp ngữ thực dụng” đóng cửa, tôi mất việc dạy học. Năm 1996 văn phòng tìm việc giới thiệu tôi đến viện dưỡng lão Saint Jean, nguyên do trong tờ lý lịch tôi ghi sở thích: «Hát và chơi đàn Orgue». Thật tình tôi chỉ biết ca vài bản và học đàn dở dang vì bị thầy Pháp chê không có năng khiếu âm nhạc.
Giám đốc viện dưỡng lão là một thiếu nữ trẻ tuổi mới ra trường, nét mặt đôn hậu. Trước tiên cô hù tôi :
- Những bô lão ở đây bị cái chết cận kề ám ảnh, sức khỏe cũng như tinh thần suy sụp. Từ trước tới nay chưa từng có một animateurs nào thành công lôi cuốn họ sinh hoạt.
- Thưa cô, cô có thể cho tôi biết những cựu animateurs đã làm gì?
- Họ đọc báo, đọc truyện, mở nhạc, xem phim diễu, chơi đàn, làm thủ công… nhưng các cụ thờ ơ.
Tôi than thầm : « Bọn họ là Pháp chính gốc mà còn làm không ra trò thì mình chắc tiêu rồi ! ». Tuy nhiên viễn ảnh thất nghiệp dài hạn làm tôi ngao ngán, tôi bình thản nói:
- Tôi muốn thử việc và không chừng biết đâu…!
Cô hỏi tôi:
- Ngoài đàn và hát, bà có thể cho tôi biết bà có những ưu điểm nào hy vọng thành công?
- Hồi 8 tuổi tôi đoạt giải nhất độc diễn ca vũ liên trường và hai năm cuối lớp tiểu họctôi đuợc bầu làm trưởng ban văn nghệ. Ở Pháp, tôi học bổ túc nhiều khóa tâm lý chủng tộc, tâm lý tuổi dậy thì và tôi đã thành công dạy người ngoại quốc cũng như tụi trẻ bụi đời Pháp trong 5 năm liên tiếp. Ngoài óc tổ chức, tôi còn có tính kiên nhẫn và tự tin. Nếu cô dành cho tôi 25% giờ làm việc để soạn chương trình sinh hoạt giống như trước khi tôi lên lớp dạy học thì tôi có nhiều hy vọng.
Mấy câu lòe của tôi không đến nổi làm cô giám đốc lãnh đạm, tôi được cô giao cho nữ thư ký tóc vàng. Annie trạc tuổi 40, nụ cười tươi tắn và lối nói chuyện cởi mở của nàng dễ gây tình thân thiện. Sốt sắng dẫn tôi đi một vòng quanh viện, nàng giải thích:
- Viện dưỡng lão có hai khu vực. Khu đằng trước khoảng 70 cụ già gân. Khu đằng sau khoảng 40 cụ già sụm sắp sửa hui nhị tì. Con cái ít khi thăm viếng, họ thường rơi vào tình trạng dépression (tinh thần suy sụp).
Nàng nói thêm:
- Làm việc với các cụ hết xí quách rầu thấy mồ tổ! Tháng rồi có 3 cụ già sụm và 1 cụ già gân chầu Chúa, mấy cụ bạn teo quá nằm bẹp giường luôn. Chà, dụ các cụ tham gia sinh hoạt coi bộ khó à nghen!
- Theo ý bà tôi phải làm sao?
- Tôi cũng không biết. Nhưng…nếu bà có phương pháp nào ngon hơn mấy tay animateurs trước đây thì họa may ra!
Tôi vào thư viện nghiên cứu sách báo tâm lý tuổi già và được một vài người Pháp lớn tuổi cho biết thời tuổi trẻ của họ, bal lộ thiên ở hội chợ là nơi trai gái tán tỉnh, ôm nhau quay cuồng nhảy đầm suốt đêm. Họ vui trong không khí nhạc sống accordéon, violon sôi động…Âm nhạc giữ vai trò quan trọng trong ký ức họ.
Ngày đêm tôi ráo riết nghe CD nổi danh thời 1930, tập đàn và tập hát độ chục bản nhạc, học thuộc vài câu chuyện cổ tích. Đứng trước gương, tôi tập diễn tuồng và biểu con gái phê bình góp ý. Hai tuần lễ sau, tôi tạm đủ đồ nghề bước vào khu già sụm.
Phòng sinh hoạt rộng lớn nhưng chỉ lưa thưa 8 cụ bà và 1 cụ ông. Hơn 30 cụ kia đang gặm nhấm nổi buồn cô đơn trong căn phòng biệt lập. Tôi nhìn bao quát. Các cụ ngồi bất động, mắt lim dim ngủ gật. Trong góc phòng, một cụ bà hai tay ôm đầu than thở nho nhỏ: “nhức đầu quá trời ơi!”. Tôi ngạc nhiên hỏi bà Đầm giúp việc, bà cho biết bác sĩ tìm không ra bịnh.
Tôi tới gần cụ bà, cất giọng êm dịu kiểu nựng con nít:
- Cụ ơi, cụ mở mắt nhìn con nè!
Cụ bà hé đôi mắt ( lông mi rụng gần hết) nhìn tôi ngạc nhiên.
- Con là animatrice nhưng con biết bí quyết chữa bịnh nhức đầu, nếu cụ cho phép con thử…
Mắt cụ sáng lên:
- Thật à, thử coi !
Tôi nhẹ nhàng massage vùng trán nhăn nheo và hai bên thái dương cụ. Nét mặt cụ từ từ thư dãn. Tôi khơi chuyện, cụ kể một lô tên con cháu. Một chốc sau cụ vui vẻ khen tôi :
- Hay quá! Cụ hết nhức đầu rồi. Con giỏi hơn bác sĩ!
Thì ra cụ mang bịnh tâm lý, khao khát được người quan tâm, vì tôi chưa học qua massage bao giờ. Tôi nói :
- Dạ cám ơn cụ quá khen. Bây giờ cụ muốn nghe con kể chuyện « Công chúa da lừa » không?
Có lẽ muốn cám ơn Đông y sĩ, cụ « ờ» yếu ớt.
Trong khi kể chuyện tôi nhìn vào mắt cụ, thỉnh thoảng giả vờ quên vài đoạn, hỏi ý cụ thì được cụ thều thào nhắc tuồng. Khi tôi vờ nói lộn qua “công chúa da ngựa”, cụ cười khúc khích. Tiếng chuyện trò ồn ào thức tỉnh vài cụ. Những đôi mắt hấp hem ngạc nhiên chiếu tướng vào khuôn mặt có cái mũi tẹt không giống ai, lắng tai nghe tôi phát âm tiếng Pháp pha trộn mùi nước mắm. Bộ mặt các cụ thích thú xem hiện tượng lạ, kiểu như ta nghe một người Mỹ lơ lớ giọng Việt nam kể chuyện Tấm Cám. Tôi nhũn nhặn nói:
- Thưa các cụ, con sinh trưởng ở Việt nam nên con nói tiếng Pháp ba rọi. Xin các cụ làm ơn sửa dùm để con có cơ hội học hỏi thêm.
Được dịp làm thầy, một cụ khoái trá chỉnh tôi những lỗi nói trật (tôi thật sự nói trật !). Những cụ khác cũng bắt chước bạn, vễnh tai chờ dịp giúp con nhỏ mới chớm 44 xuân xanh trau dồi sinh ngữ.
Nghe xong một chuyện cổ tích và tốn nhiều hơi sức chỉ dạy đứa học trò có lối phát âm vần R kỳ quái, quí thầy mệt mỏi mắt lim dim. Tôi mở đàn dạo vài bản nhạc êm dịu thời các cụ, dĩ nhiên không dám chơi dại biểu diễn loại đánh nhịp hỏa tiễn dễ lộ tẩy tài nhạc sĩ dổm. Không ngờ trình độ đàn Orgue bình dân học vụ của tôi qua« La Mer, La vie en rose… » có tác dụng mạnh làm hồi sinh dĩ vãng thời son trẻ. Cụ nhức đầu cảm khái hát rống lên say sưa, nhớ đoạn nào hát đoạn đó.
Mỗi buổi chiều từ 3 giờ, nhóm già sụm được nhân viên lên tận phòng rỉ tai « tới xem văn nghệ một lần cho biết, vui hết sẩy! », cụ nào đồng ý là có người dìu đi. Đám đông lôi cuốn các cụ, phòng sinh hoạt chật ních những gương mặt không son phấn, những mái đầu bạc trắng không cần thuốc nhuộm tóc.Thấy bóng tôi, các cụ nhốn nháo chào « bonjour Thỏ, bonjour To, bonjour Tô » ( phát âm của tên Thọ) .
Hiểu rõ bản tính các cụ mau chán, tôi luân phiên thay đổi chương trình. Chưa đủ trình độ đệm hát, tôi dẹp đàn. Phát copy lời nhạc cho vài nhân viên, tôi dạn dĩ cất lớn giọng hát cò mồi trước, khích động những cụ nặng máu văn nghệ hát theo, lôi cuốn đám đông đồng ca. Chỉ cần một bài hâm nóng, sau đó các nhân viên lặng lẽ rút lui tiếp tục công việc của họ. Phần tôi hát hò với các cụ khoảng nửa tiếng, ngày nào các cụ hăng tôi kéo dài một tiếng. Xong mỗi bài hát, các cụ dùng chút sức lực còn lại vỗ tay. Những cụ bị lãng trầm trọng đang lim dim bỗng giật mình ngơ ngác, nhe răng cười vu vơ trong không khí sôi nổi chưa từng có.
Vài tháng sau một cụ ông bỗng nhiên hồi sinh, bảo con cháu đem tới cây đàn accordéon đã bám bụi thời gian. Mỗi chiều cụ chơi vài bản quen thuộc tạo không khí càng thêm hào hứng. Những tiếng vỗ tay tán thưởng mang hạnh phúc cho cụ vào những giây phút cuối cùng của cuộc đời.
Các cụ yếu ớt, dễ mệt mỏi. Sinh hoạt xong, tôi dành chút thì giờ cho mỗi cụ. Cụ nhức đầu từ nay ghiền massage với dầu gió xanh hiệu con ó. Tôi khuyến khích họ nói chuyện, dịu dàng nhìn thẳng vào mắt họ(họ phải nhìn lại và tỉnh ngủ). Tôi vuốt ve bàn tay run rẩy nhăn nheo (của họ, không phải của tôi), hy vọng mang đến họ chút tình cảm thiếu thốn.
Ngồi bên cạnh mỗi cụ, vừa khơi chuyện cho các cụ có dịp đối đáp, tôi vừa cắt giấy đủ loại hình hoa lá. Tôi bôi keo, cầm bàn tay cụ dán lên những tấm thiệp đủ màu sắc, dưới hình thức tâm lý cụ có khả năng làm việc. Sau đó là màn nồng nàn khen ngợi. Cụ nào cũng lí nhí cám ơn với nét mặt tràn trề sung sướng.
Nhóm già sụm không có quyền giữ tiền mặt, họ nâng niu tấm thiệp và hãnh diện dành tặng con cháu, khoe: “mẹ làm đó!” « bố làm đó ! ».
Những cụ già sụm không có thân nhân tới thăm đều đặn thường bị một số nhân viên thiếu lương tâm hành hạ tinh thần. Cụ xin dẫn đi tiểu thì nghe đay nghiến: “Tiểu gì mà tiểu hoài! Đồ ích kỷ không để người ta yên! Càng già càng chướng!”. Tôi bực bội báo cáo với cô giám đốc và Annie nhưng họ khuyên tôi nên lờ đi vì không có bằng chứng cụ thể, và căn dặn tôi không được quyền dẫn các cụ đi tiểu, nếu họ té tôi sẽ bị lôi thôi với pháp luật, nhất là không phải công việc của tôi!
Thật tình sức tôi đỡ các cụ không nổi. Các cụ to béo cũng phải! Một cụ than với tôi rằng cụ no cành hông nhưng vẫn tiếp tục ráng ăn, vì sợ bị nhân viên la mắng tội bỏ mứa. Ôi đời sống ở viện dưỡng lão Pháp không sung sướng như tôi vẫn lầm tưởng!
Cuối khu già sụm là phòng “chờ vĩnh biệt” dành cho người hấp hối. Phòng trống trải không bàn tủ, đầu giường gắn tượng gỗ Chúa cứu thế đóng đinh trên thánh giá. Có cụ thăng ngay, có cụ nằm thiêm thiếp cả tháng mới từ giã cõi trần. Những cụ nào không con cháu thăm viếng, tôi dành thì giờ nhiều hơn mặc dù không phải công việc của tôi. Những lúc đó tôi yên lặng cầm tay cụ, lòng thầm cầu nguyện tâm hồn cụ ra đi thanh thản.
Mỗi người sắp từ giã cõi đời phản ứng khác nhau…Có cụ nằm yên lặng nhìn vào khoảng không. Có cụ hả miệng ngáp ngáp liên tục như con cá trên cạn (điều trùng hợp: hồi trẻ cụ này làm nghề bán cá!). Có cụ thều thào sợ chết, tôi trấn an: “Cụ cầu nguyện Chúa thì sẽ hết sợ và con cũng đang cầu ơn trên giúp cụ đây!”. Thông thường các cụ ứa lệ nhìn tôi với ánh mắt bi thương. Lần nào tôi cũng cố giữ bình tĩnh nhưng vừa bước ra khỏi phòng, tôi khóc mùi mẫn, có cảm tưởng mình sắp sửa vĩnh biệt một người thân.
Tôi và thư ký Annie trở thành bạn tâm giao. Annie vui vẻ dịu hiền chiếm được nhiều cảm tình các cụ. Tuy nhiên nàng bị một số nữ nhân viên ganh ghét vì sắc đẹp rực rỡ của nàng đốt cháy rụi những bông hoa tầm thường. Làm việc ở đây từ 15 năm qua, nàng cho tôi biết tính nết từng người và nhiều tin tức sốt dẻo trong khu già gân.
Đây là viện dưỡng lão công lập bình dân. Chính phủ bảo bọc một số người già không đủ lương hưu hoặc con cái họ có mức thu nhập kém. Trung bình chi phí ăn ở của mỗi cụ tương đương 1.000£. Phần đông trong giới công nhân thợ thuyền, chỉ có vài cụ từng là cựu giáo chức, lương hưu không đủ trang trải viện dưỡng lão tư lập. Sự kỳ thị về giai cấp gây nên tình trạng các cụ giáo chức giữ khoảng cách với các cụ kém văn hóa.
Đàn ông bên Pháp chết sớm, tình trạng trai thiếu gái thừa ở viện bị ảnh hưởng nặng nề. 20 cụ ông trong khu già gân là 20 thanh gươm rỉ sét lạc giữa 50 đóa hoa héo úa. Tuy nhiên xảy ra hiện tượng lạ lùng… Một hoa héo chuẩn bị tháng tới mừng lễ thượng thọ 100 tuổi vớt được thanh gươm báu 87 tuổi, mỗi chiều hai cụ du dương dìu nhau chầm chậm dạo quanh khu vườn hoa tươi thắm.
Cantine của viện mở trưa và tối, tuy nhiên một số cụ tiết kiệm tự túc nấu nướng. Cụ Jean 72 tuổi, vẫn ăn cantine đều đặn bỗng nhiên lặn cả tháng nay. Người dọn vệ sinh rỉ tai với Annie: “thùng rác cụ chứa nhiều lon cá hộp bốc mùi tanh hôi cả phòng”. Thì ra cụ Jean lả lướt dành tiền quà cáp cho con bồ nhí y tá 45 tuổi, mỗi tối thứ bảy con bồ nhí động phòng hoa chúc với cụ một đêm.
Cụ bà Michèle 75 tuổi bị bịnh mất ngủ, có thói quen gõ cửa phòng các cụ ông tâm sự vụn vặt. Mấy cụ bà hàng xóm xầm xì cụ Michèle tiết hạnh khả nghi. Một cụ ông đồng tuổi úp mở phao tin thường lên võ đài tỉ thí với cụ bà Michèle, những cụ ngồi lê đôi mách được dịp thêm mắm muối câu chuyện và chú tâm theo dõi từng hành động nhỏ nhặt của võ sĩ. Con gái cụ nghe chuyện cười ha hả, bật mí bố mang nhiều bịnh tật, mẹ kể thâm cung bí sử của bố zéro. Vậy là từ nay võ sĩ có tên cụ nổ.
Nhân viên cũng lắm chuyện!…Gã phụ trách kỹ thuật có máu ăn hối lộ. Cụ nào dấm dúi cho gã chút tiền lẻ thì khi cần sửa chữa điện nước được gã sốt sắng, bằng không gã sẽ kiếm cớ cù cưa. Nhiều cụ khiếu nại với cô giám đốc: “ Cụ hàng xóm mới gọi sáng nay nhưng thằng trời đánh trật búa tới sửa trước. Tui gọi nó thay bóng đèn phòng tắm từ cả tuần lễ nhưng không thấy mặt mũi nó đâu!”. Cấp trên làm ngơ vì ông già vợ của thằng trời đánh trật búa có phe đảng trên tòa thị chính.
Cô giám đốc mới nhậm chức từ một năm nay, thường đi xa học thêm khóa bổ túc nghề nghiệp. Cô có bằng cấp cao nhưng nhân viên và các cụ không nể mặt vì cô trẻ tuổi thiếu kinh nghiệm. Tuy nhiên cô có lòng nhân đạo và nhiệt tình với công việc. Cô quí mến tôi và dành cho tôi nhiều sự dễ dãi. Mỗi lần vắng mặt giám đốc, Annie kiếm tôi tán dóc, trao đổi nhiều ý kiến quí báu về nhóm già gân.
Những cụ già gân ít nhất trong đời đã từng trải qua một lần mổ xẻ, có cụ lãnh 3 hay 4 thứ bịnh và phải dùng đến 18 viên thuốc một ngày. Tuy vậy, họ còn đầy đủ tâm hồn ăn uống. Phần đông ú na ú nần, một số ít ốm tong teo vì mang bịnh đặc biệt. Giống y chang tụi trẻ, những cụ hiền lành thường bị các cụ gay go nạt nộ ăn hiếp. Tính nết thay đổi bất thường nhưng trí óc các cụ vẫn sáng suốt. Annie báo trước chinh phục nhóm già gân khó hơn nhóm già sụm.
Annie giới thiệu tôi với ca sĩ Raymonde. Hồi trẻ cụ bà là chủ tiệm bán thịt. Cụ 71 tuổi nhưng làn da mặt chằng chịt như tấm bản đồ đường phố Paris. Lần nọ cụ phân trần làn da B52 hủy hoại nhan sắc chim sa cá lặn của cụ vì hồi trẻ cụ có thói quen rửa mặt bằng nước nóng. Tôi nghĩ nguyên nhân chủ tiệm thịt ăn thịt vượt chỉ tiêu, cụ ờ ờ đồng ý và chắc lưỡi hối tiếc đã chọn lầm nghề. Tuy nhiên cụ vẫn tiếp tục xơi miếng bít- tết to hơn bàn tay mỗi ngày vì cho rằng tuổi cụ đã muộn màng.
Ngày thường các cụ già gân đóng cửa nằm nhà. Thông lệ 2 giờ trưa thứ tư, một chục cụ ông y phục bảnh bao vào phòng sinh hoạt lập 2 sòng bài. Bên cạnh là 5, 6 cụ bà xiêm y phấn son loè loẹt, tóc nhuộm vàng xịt keo cứng ngắc, dầu thơm ngào ngạt, ngồi coi ké hoặc chờ thế chân. Lác đác vài cụ bà chơi ô chữ hoặc đan áo. Khoảng 4 giờ chiều, nhân viên đẩy xe vào phát bánh ngọt và nước trái cây.
Cụ Raymonde thuộc lòng hơn 50 bài hát, giọng mạnh không cần micro vẫn làm những cụ lãng tai tỉnh ngủ. Đã từng hợp tác nồng nhiệt với nhiều cựu animarteurs nhưng Raymonde là ca sĩ độc nhất không thể làm nên cơm cháo. Đợi thứ tư giờ nhấm nháp bánh ngọt, tôi rủ ca sĩ Raymonde và chục cụ bà đồng ca, dụ khị mấy cụ ông hát rống theo. Khoảng 15 phút sau nhóm cụ ông chán ca hát trở lại nhập sòng, nhóm cụ bà vẫn tiếp tục say sưa ngân nga. Một cụ ông quạu quọ: “hát hỏng gì ồn quá, ván này tui thua là cái chắc!”. Đám nữ ca sĩ cụt hứng tiu ngỉu tắt đài phát thanh. Điều lạ lùng chơi không ăn tiền nhưng họ rất say mê, có lần cụ ông tè trong quần vì ráng nín chờ hết ván bài.
Sinh hoạt văn nghệ ở nhóm già gân vào thứ tư kể như thất bại. Thua keo này ta bày keo khác.
Vào đầu tháng, cantine cho thưởng thức món ăn đặc biệt thuần túy của mỗi miền với giá bình dân, lôi cuốn những cụ bếp núc tại gia có dịp đột xuất giang hồ. Ngày đó cantine dập dìu trai kém thanh và gái kém lịch, là môi trường sinh hoạt văn nghệ thuận lợi.
Tôi lập nhóm thủ công vào trưa thứ tư, dựa lý do chuẩn bị trang hoàng cantine, trợ giúp chương trình văn nghệ xôm trò hơn.
Nhóm thủ công chủ yếu khuyến khích các cụ bà họp mặt tâm sự thời dĩ vãng, than thở bịnh tật và khoe khoang tin tức con cháu. Thỉnh thoảng liếc trộm qua bàn các cụ ông đánh bài, tâm hồn cụ bà phơi phới dường như được uống liều thuốc bổ.
Mỗi khi cụ bà nào vắng mặt, tôi lên phòng năn nỉ. Thông thường cụ lấy cớ nhức đầu mệt mỏi, tôi mở câu thần chú: “Cụ không phải làm gì cả, chỉ cần cụ tới 5 phút cho các cụ kia vui. Để con dìu cụ đi. ” Sau vài lần đồng ý, các cụ có thói quen trói buộc với nhóm và đóng đô từ 2 giờ đến 5 giờ chiều. Từ từ các cụ đòi sinh hoạt 3 lần một tuần. Trước nửa tháng chuẩn bị những ngày lễ lớn, trưa nào 20 cụ bà cũng xung phong có mặt.
Một lần nọ giờ ăn bánh ngọt, cụ bà Yvonne cất bánh vào túi áo. Tôi gặn hỏi, cụ trả lời để dành sáng mai điểm tâm vì cụ cần tiền mua áo mặc lễ Noël. Từ đó tôi canh chừng nhà bếp vắng người, chôm bánh phát thêm cho mỗi cụ. Máu kiếm hiệp của tôi sôi sùng sục, tưởng tượng mình đang đánh cướp xe tải lương thực của triều đình để phân phối cho dân nghèo.
Các cụ hoan hỉ lấm lét dấu diếm bánh như con nít và ngạc nhiên vì tôi không thủ cho tôi, tôi nói tôi cữ đồ ngọt. Thật ra tôi không muốn mang tiếng ăn cắp vặt (thà mang tiếng cướp ngân hàng cho đáng!). Dù sao nếu chuyện đổ bể tôi đỡ quê mặt, tôi có thể bào chữa tiền bánh là tiền đóng thuế của nhân dân thành phố, con cháu các cụ cũng có góp phần.
Vào ngày sinh hoạt, viện dưỡng lão khu già gân tràn đầy ấm áp tiếng nói, tiếng cười. Một số già sụm cũng được nhân viên đẩy xe lăn tới tham dự.
Các cụ biết hát nhưng nhát gan không dám trình diễn một mình. Đám đông hát chung giúp các cụ dạn dĩ hát theo. Văn nghệ không cần dợt trước, phát copy, sau đó tôi và ca sĩ chính Raymonde cò mồi.
Thiếu màn đơn ca, tôi hóa trang bà già và chọn một cụ ông lên sân khấu làm kép. Kép 91 tuổi tướng mạo phương phi ngồi bên cạnh cười cười, tôi hát bản tình ca cùng lúc xoa đầu trán hói, nựng cằm kép lão. Khán giả cười lăn chiên thiếu điều văng hàm răng giả.
Các cụ hí hửng được tôi may áo, hóa trang thành mọi da đỏ, tướng cướp, hoàng tử, công chúa Bạch Tuyết…Phòng tiếp tân phất phơ các bông giấy đủ màu sắc do chính các cụ vụng về cắt xén, trang hoàng vui tươi.
Dịp Fête des mères, giám đốc yêu cầu tôi tổ chức lễ mẹ,lễ bố và lễ ông bà nội ngoại chung một lần. Cụ Jean lả lướt tạm quên con bồ nhí y tá, cụ chơi bộ veste mới hấp tẩy, sung sướng hãnh diện đóng vai chú rể, cặp tay cô dâu xinh đẹp thư ký Annie trong bộ áo cưới voan trắng thời con gái (mặc dù bị ông xã cự nự). Tôi cột tóc nhỏng nhảnh hai bên, miệng ngậm núm vú đóng vai bébé và chơi guitare classique bản “Ah vous dirais –je maman” (bản tủ độc nhất!). Mắt lem nhem, các cụ cứ tưởng con gái tôi, đến khi nhận ra tôi các cụ cười thỏa thích.
Lần nọ tôi hóa trang nữ hải tặc và chọn cụ ông 75 tuổi làm kép. Cụ bị mỗ 4 lần, mang nhiều thứ bịnh, da dẻ xanh xao vàng vọt. Nữ hải tặc vung kiếm gỗ, ca bản nhạc tình lâm ly họa thêm màn choàng vai vuốt tóc người yêu. Đôi mắt cụ lờ đờ bỗng nhiên sáng ngời đắm đuối, cụ âu yếm tham lam ôm hôn nhiều lần lên cánh tay trần (mũm mĩm!) của nữ hải tặc, khán giả la ó cười ngã nghiêng.
Xong bản nhạc, cụ thều thào: “-Cám ơn người đẹp hải tặc đã cho ta sống lại những giây phút thần tiên tuổi trẻ. Dù chết ta cũng hả dạ! »
Sáng hôm sau tôi bàng hoàng sửng sốt nghe tin người tình của nữ hải tặc đã đi vào giấc ngủ ngàn thu.
Sinh hoạt giúp các cụ quên nổi buồn tuổi lão. Những cụ trong ban văn nghệ cảm động rơm rớm nước mắt. Suốt cuộc đời lao động tầm thường không ai chú ý, bỗng nhiên những ngày gần đất xa trời được lên sân khấu biểu diễn trổ tài ngâm thơ, đơn ca hoặc đồng ca, được thị trưởng bắt tay khen và con cháu hết lời ca ngợi. Tôi yêu cầu cô giám đốc đọc tên từng cụ trong ban thủ công và xin quí vị một tràng pháo tay cám ơn. Chao ôi nét mặt các cụ ngây ngất niềm vui!
Sau màn văn nghệ là màn nhảy đầm sôi động. Chỉ có 5 kép còn gân cốt ban ơn mưa móc thay phiên mời đào cụ. Thiếu kép, các cụ bà chân cẳng ngứa ngáy đành tạm ôm nhau dặt dìu trong tiếng nhạc. Thường ngày các cụ đi đứng chậm chạp nhưng nhảy valse thì quay nhanh như chong chóng. Tôi xin chào thua, chỉ hơn được các cụ màn độc vũ “ngàn lẻ một đêm” lắc bụng mà tôi đã học được với người Á rập.
Một số nhân viên tòa thị chính, gia đình của các cụ giờ đây cũng ghiền tới xem văn nghệ. Vé cantine ngày sinh hoạt bán hết sớm, phải đặt chỗ trước.Vài ca sĩ bô lão ngoại viện nghe tiếng tới xin tham gia. Tôi mừng rỡ được có thêm nhiều tiết mục thay đổi. Ca sĩ Raymonde bực bội vì tân ca sĩ Monique hăng tiết vịt đơn ca liên tiếp 3 bản, gây tình trạng một số khán giả chán chường lục tục bỏ ra về. Nếu tôi không nhanh tay giựt lại micro thì ca sĩ Monique dám chơi thêm bản thứ tư.
Tôi cẩn thận lập chương trình văn nghệ thay đổi tiết mục, in giấy phát cho từng bàn. Mỗi ca sĩ trình diễn không quá hai bài và cách khoảng nhau(cho đỡ chán). Sau khi chấm dứt là màn hát thả dàn hoặc nhảy đầm. Lo sợ khán giả bỏ về ngang xương, ca sĩ Raymonde đòi ưu tiên hát mở đầu. Sự xuất hiện của 4 cụ nữ, 3 cụ nam ca sĩ, một cụ nhạc sĩ chơi accordéon giúp chương trình văn nghệ thêm phong phú.
Trước khi in chương trình, tôi trình với cụ ca sĩ Raymonde cho phải phép, vì từ xưa nay cụ là người có công lớn trong ban văn nghệ. Ca sĩ rú lên hoảng hốt:
- Thôi chết rồi, Monique hát Pot pourri.
Tôi thản nhiên:
- Thì mỗi ca sĩ được hát hai bài.
Cụ Raymonde nhăn nhó:
- Mụ sẽ cù cưa mất nửa tiếng.
Tôi ngơ ngác:
- Làm gì đến nửa tiếng!? Bản nhạc nào cũng không quá 5 phút. Con chưa từng nghe qua bài này. À, mà cái tên bài hát sao kỳ cục quá phải không cụ!?
Ca sĩ Raymonde cười buồn:
- A, Thỏ chỉ hiểu nghĩa đen (=cái hủ bị mốc). Nghĩa bóng của « pot pourri » là hát mỗi bài một đoạn. Chơi liên khúc 20 bài thì chết con người ta! Mụ Monique cáo già thật!
Vậy là tôi phải điện thoại hòa giải với cụ Monique :
“Xin lỗi cụ, pot pourri không xác định thời gian mà chương trình văn nghệ có hạn, xin cụ đổi cho bài khác”.
Mỗi khi giới thiệu ca sĩ, tôi hay diễu: «Kính thưa quí vị, một giai nhân tuyệt sắc quê quán Bordeaux, có giọng ca thiên phú của loài chim quí. Danh ca Raymonde sẽ cống hiến quí vị bản tình ca bất hủ «L’hymne de l’amour» chao ơi vô cùng lâm ly bi đát. Bảo đảm đàn ông đêm nay sẽ trằn trọc mất ngủ và đàn bà sẽ khóc thầm ướt gối. Kính xin toàn thể quí vị cho một tràng pháo tay. Đây, người đẹp Raymonde».
Cụ bà Raymonde cười e lệ bước lên sân khấu.
«Chàng là ai? Chàng là kẻ thù của nam giới vì đôi mắt trữ tình và nụ cười quyến rủ có một không hai của chàng đã và đang hớp hồn những trái tim phụ nữ cô đơn có mặt hôm nay, kể cả tôi (tiếng cười khúc khích từ khán giả). Chao ơi giọng hát của chàng làm thổn thức biết bao nhiêu người đàn bà mềm yếu! Hôm nay chàng đặc biệt cống hiến với quí vị «Parlez –moi d’amour». Xin toàn thể quí vị cho tràng pháo tay đón tiếp nam danh ca Henri».
Ca sĩ được giới thiệu gồ ghề rất khoái chí, nhưng sau vài lần nhàm chán khán giả cười hết nổi, tôi bàn giao màn giới thiệu cho ca sĩ Raymonde và nam ca sĩ ngoại viện Vincent. Giọng hát tầm thường nhưng dáng dấp to cao, cựu đại úy Vincent có máu quân đội phát tiết tinh hoa oai hùng, hấp dẫn lòng ngưỡng mộ của phái nữ tuổi xế chiều. Thỉnh thoảng tôi bắt gặp ánh mắt dụ dỗ mời gọi của nữ ca sĩ Raymonde, nhưng tiếc thay cựu đại úy Vincent vô tâm chỉ khoái bận rộn với micro.
Sau buổi văn nghệ, các cụ già gân vui vẻ với công việc dán photos sinh hoạt trên vách tường hành lang. Khách tới thăm tò mò đứng xem, hoan hỉ nhận ra hình bố mẹ thân yêu. Các cụ tụ tập hãnh diện chiêm ngưỡng dung nhan trăng tàn trên hè phố. Một cụ yêu cầu tôi gỡ photo chẳng may cụ đang hả miệng ngáp, nhưng ba cụ kia cũng có mặt trong hình cực lực phản đối. Tôi phải hòa giải bằng cách trưng cầu dân ý và hết lời vỗ về cụ (hả miệng): “Báo chí thời nay thường đăng photos những tài tử nổi danh nhắm mắt, vẹo mồm, gãi mông. Cụ hả miệng người ta tưởng cụ đang hát. Chính sự tự nhiên làm cho bức hình sống động. Giá trị là ở chỗ đó! Hình nhe răng cười thì ai chả có, tầm thường quá! Phải không Annie?”. Cụ nguôi giận. Annie lắc đầu cười hi hi.
Nhóm già gân tíu tít ghi tên, nộp tiền nhờ tôi sang photos để tặng con cháu. Kể cả photos khán giả có công vỗ tay tán thưởng. Một số cụ lãng trí, gia đình « bị » nhận nhiều lần cũng tấm hình mà cụ đã gởi cho rồi.
Mỗi buổi sáng tôi thức dậy với tâm trạng phơi phới yêu đời. Mình là người hữu ích và mình đang được trả nợ phần nào công ơn nước Pháp đã cưu mang. Tôi hăng say làm việc không biết mệt. Đến nay tôi đã biết hát được mấy chục bài của thế hệ các cụ. Nhiều đêm tôi trằn trọc không ngủ chỉ vì suy nghĩ sáng tạo một chương trình văn nghệ mới lạ và lối trang trí độc đáo cho lần trình diễn tháng tới.
Những thời gian được nghỉ phép khá lâu, tôi lại da diết nhớ các cụ. Tôi lò dò tới viện dưỡng lão trước sự ngạc nhiên của nhân viên và cô giám đốc.
Ngày nọ tôi đưa ý kiến mở hội chợ, cô giám đốc vui vẻ tán thành. Dù sao nhờ tôi, cô được tiếng là người giám đốc đầu tiên thành công gây không khí sống động cho viện dưỡng lão.
Nhóm các cụ bà làm thủ công nghe bàn sẽ mở hội chợ thì nhốn nháo cả lên. Tôi trình bày quỹ bán hoa giấy và xổ số sẽ làm tiệc ăn mừng, dĩ nhiên chỉ dành cho những người có công tham gia.
Mặt mày các cụ tươi tỉnh.
Quà xổ số là những món đồ quyên góp từ các cụ. Cái ly, cái dĩa, quyển sách…Những cụ có tinh thần náo nức gõ cửa phòng các cụ kia, quyên góp đủ loại hầm bà lằng. Phần tôi được dịp tống khứ vô số quà tạp nhạp của học trò cũ và các cụ tặng tôi dịp Noël (dĩ nhiên tôi cẩn thận gói kín đề phòng các cụ nhận diện).
Nhóm thủ công mỗi chiều hăng say làm việc nhưng bỗng nhiên xảy ra vấn đề trầm trọng. Các cụ than phiền một cụ ngoại viện khai mùi nước tiểu làm các cụ chóng mặt, dọa sẽ bỏ cuộc nếu không giải quyết. Tôi thử ngồi gần cụ bốc mùi kém thơm tho thì đúng là sự thật. Tôi báo cáo với cô giám đốc, cô thở dài: “vấn đề tế nhị tôi không thể giải quyết!” Tôi cầu cứu Annie, nàng cũng đầu hàng.
Tôi buồn bã than thầm: “Vì đại sự quốc gia, ta đành phải hy sinh một chiến sĩ”.
Mời cụ vào văn phòng riêng, tôi thân mật mở đầu:
- Từ ngày cụ tới đây tham gia, các cụ kia vui hẳn lên!
Cụ cười tươi cám ơn.
Tôi hỏi quanh quẩn chuyện con cháu cụ một hồi và chăm chú nghe cụ kể lể. Trước khi vô đề, tôi vuốt:
- Các cụ ở đây mến cụ lắm! Con cũng rất thích làm việc với cụ. Hội chợ mà không có cụ giúp cho một tay thì không xong.
Nét mặt cụ bồi hồi cảm động.
Tôi lễ phép:
- Thưa cụ, con có chút vấn đề nhỏ xin thưa với cụ. Chuyện nhỏ thôi! Các cụ kia có chứng chóng mặt mỗi khi nghe mùi khai nước tiểu. Con xin cụ chịu khó…ơ…chịu khó rửa ráy trước khi vào sinh hoạt nhóm.
Mặt cụ ngượng ngùng bối rối. Giọng mất bình tĩnh:
- Tôi có tắm rửa mỗi ngày, hôi sao được mà hôi!
Tôi vồ vập khen:
- Vậy là cụ sạch sẽ lắm! Tắm rửa mỗi ngày làm sao hôi được! Nhưng có lẻ cụ vô ý mặc lại cái quần chưa giặt. Cụ thử đổi quần sạch xem sao. Tại cái quần dơ chớ không phải cụ ! Con biết cụ sạch sẽ.
Đổ tội cho cái quần của cụ và được khen sạch sẽ, cụ nguôi giận, nét mặt từ từ thư dãn. Cụ vui vẻ đồng ý:
- Đúng vậy, tại cái quần dơ! Lần tới tôi sẽ thay quần sạch.
Tôi nhắc nho nhỏ:
- Dĩ nhiên sau khi tắm rửa cụ nhé!
Tiếp tục gia nhập nhóm thủ công, cụ hết bốc mùi khai và cụ còn chơi nổi xức nước hoa. Than ôi khoảng hai tháng sau, độc khí chóng mặt của cụ tái xuất giang hồ! Các cụ kia cằn nhằn nhưng may mắn vẫn không bỏ phòng sinh hoạt.
Nhờ dán bích chương ngoài phố quảng cáo và thông báo qua radio, ngày hội chợ lôi cuốn khá đông người, phần lớn gia đình các cụ tới tham dự. Giá tiền hoa giấy và vé xổ số chỉ 5F(chưa tới 1 euro) bán hết sạch. 15 phút xổ số một lần, giá rẻ nên các cụ mua nhiều hơn người ngoài, tíu tít vui sướng với những lô trúng khiêm nhường. Xui xẻo cho tôi, một cụ trúng nhằm món quà (có dấu hiệu nào đó đặc biệt!) mà chính cụ đã tặng tôi hồi năm ngoái, cụ bực bội chất vấn. Chối không được, tôi phân trần hối tiếc đã vô ý gói lầm. Cụ lập tức trao tặng tôi cũng món quà đó và hớn hở nói: “May mà tui trúng lại được!”.
Câu nói bất hủ: «Những gì không cho thì sẽ mất!» (phim Cité de la joie) càng ngày càng thấm thía. Một lần nọ tôi bận việc tới trễ. Vừa bước vào khu già sụm, bất ngờ vang dội tràng pháo tay vui mừng chào đón tôi từ những bàn tay run rẩy yếu ớt của những người không cùng chủng tộc. Tôi lặng người bàng hoàng xúc động, chỉ biết nở nụ cười cám ơn, che dấu những giọt lệ long lanh hạnh phúc của đứa con xa nhà tìm lại vòng tay ấm áp gia đình.
Cuối năm, cô giám đốc trao tặng tôi bảng tổng kết gởi lên tòa Thị Chính: “Viện dưỡng lão của chúng ta lần đầu tiên được hợp tác với một animatrice có lòng nhiệt thành và khả năng, đã mang lại niềm yêu đời lạc quan cho các vị bô lão. Bác sĩ của viện xác nhận sự sinh hoạt cộng đồng đã giảm thiểu được 50% bịnh nhân so với những năm trước”.
Nhắc đến bác sĩ, tôi nhớ chuyện một lần nọ tôi gặp ông phát thơ vừa đi vừa cười hihi. Ông mới vào phòng một cụ già gân. Căn phòng tối thui, cụ đang bịnh nằm vùi trên giường. Ông lên tiếng:
- Cụ ơi, xin cụ ký tên nhận thư bảo đảm.
Bị lãng tai, nghe ba chớp ba nhoáng, cụ lầm bầm:
- Cả ngày chỉ khám bịnh, uống thuốc, cặp nhiệt, chán quá!
Ông làm thinh lấy sổ và chuồi vào tay cụ cây viết để cụ ký tên, không ngờ cụ cầm cây viết nhanh nhẹn nhét vào hậu môn.
Ông giám đốc trường cũ khai trương trường dạy nghề cho bọn trẻ bụi đời có nhã ý mời tôi hợp tác. Mặc dù lương dạy học cao hơn lương animatrice nhưng tôi quyết định ở lại với các cụ.
Than ôi, cuộc đời không êm ả như ý muốn! Sau hai năm hạnh phúc ở viện dưỡng lão, bất ngờ cô giám đốc trẻ tuổi bị thuyên chuyển nơi khác. Lần đầu tiên gặp mặt bà tân giám đốc, tôi linh cảm những chuyện không may. Trạc tuổi 50, mặt ngầu dao búa, đôi mắt tóe lửa Từ Hi điểm thêm nụ cười gằn nham hiểm làm tôi rờn rợn. Có lẻ cuộc đời tình ái lu mờ nên bản tính độc ác bẩm sinh của bà chiếu sáng ngời hơn chăng! Thân hình phục phịch khoái diện áo vằn vện cọp beo, tôi và Annie đặt tên “Beo Cái”.
Ganh tị với sắc đẹp Annie, Beo Cái dời văn phòng thư ký vào phòng giám đốc. Giám đốc dọn ra ngoài kiêm chức tiếp tân của thư ký. Tôi nói giỡn: “Annie à, Beo Cái mánh mum dành tiếp tân chực vồ Beo Đực”. Từ ngày dưới ách thống trị của Beo Cái, thư ký Annie tinh thần suy nhược mất ăn mất ngủ.
Không hơn gì Annie, tôi cũng mất ngủ mất ăn. Ganh ghét với tình cảm thương yêu của những bô lão dành đặc biệt cho tôi, Beo Cái cố ý chơi tôi sát ván. Cắt bớt ngân khoản sinh hoạt, kiếm chuyện cản trở chương trình văn nghệ, cấm dán photos trên tường (lý do làm xấu tường). Beo Cái dọn vào ở hẳn trong viện, rình mò khắp nơi. Nhóm thủ công mất ăn bánh chôm cũng rầu rỉ. Hết hứng thú làm việc, tôi muốn từ giã viện dưỡng lão nhưng ngần ngại, vì tôi sẽ không được hưởng trợ cấp thất nghiệp nếu bỏ việc thiếu lý do chính đáng.
Sau 4 tháng nhậm chức, Beo Cái hách dịch ra lịnh tôi phải dùng 25% giờ chuẩn bị sinh hoạt vào việc chùi dọn vệ sinh phòng ăn( gặp ngày văn nghệ hơn cả trăm thực khách!). Sau trận đấu võ mồm kịch liệt với Beo Cái, tôi thật sự bị dépression, xin được giấy chứng nhận của bác sĩ gia đình: “Tinh thần suy nhược trầm trọng, huyết áp cao hơn bình thường, miễn làm việc”. Dĩ nhiên tôi hợp pháp lãnh tiền thất nghiệp.
Tôi đâm đơn lên tòa thị chính kiện Beo Cái nhưng không ai giải quyết. Qua Annie, tôi được biết Beo Cái leo thang nhờ mánh mum ủng hộ tài chánh cho đảng Xã Hội, cấp trên nhắm mắt làm ngơ là lẻ đương nhiên. Annie khuyên tôi bỏ cuộc, lý do tôi không có thế lực và hơn nữa tôi là người ngoại quốc.
Ấm ức ăn ngủ không yên, tôi kiên nhẫn gõ cửa những phe phái chính trị đối lập. Họ cố ý chơi đảng Xã Hội, sốt sắng gây ồn ào chuyện hống hách của Beo Cái, có lợi cho họ trong kỳ bầu cử Thị trưởng vào năm tới.
Annie hoan hỉ mật báo tin tức Beo Cái lãnh tới tấp những cú điện thoại, những thư khiển trách của phe đối nghịch cảnh cáo về tội vi phạm luật lao động. Đồng thời Beo Cái bị đảng Xã Hội chê trách đã gây bất lợi đến uy tín của đảng ta.
Lần này đến phiên Beo Cái bị khủng bố tinh thần đến mất ăn mất ngủ( tuy nhiên có niềm an ủi xuống bớt được 5 kí lô mỡ!). Annie được rửa hận ké, sôi nổi kể trong buổi họp khẩn cấp với toàn thể nhân viên viện dưỡng lão, Beo Cái phân trần vấn đề lạm dụng quyền hành:
- Hồi trước tôi sai một bà Việt nam quét dọn chùi cầu tiêu nhưng bả vui vẻ chấp nhận. Sao con animatrice này dữ dằn quá chừng quá đổi!
Một nhân viên trả lời:
- Có lẽ vì người không dữ dằn đó ở Việt nam vốn làm nghề quét dọn.
Thời gian qua với nhiều thay đổi…Thị trưởng cũ văng chức, Beo Cái về vườn. Thư ký Annie thuyên chuyển nơi khác. Ca sĩ Raymonde dọn tỉnh xa. Cụ lả lướt và phần lớn những cụ trong ban sinh hoạt qua khu già sụm, một số đã vĩnh biệt trần gian.
Sáng hôm nay nghe radio phát thanh bản nhạc tôi thường trình diễn “J’ai deux amours, mon pays et Paris» (Tôi có hai mối tình, quê hương tôi và Paris), lòng tôi nao nao xúc cảm. Tôi bỗng nhớ không khí sinh hoạt sống động ở viện dưỡng lão, nhớ tràng pháo tay run rẩy đặc biệt chào mừng sự hiện diện của tôi, nhớ những đôi mắt đỏ hoe của các cụ ngày ôm hôn tôi từ giã. Mắt tôi nhòa lệ dĩ vãng.
Cuộc sống của tôi từ bao nhiêu năm qua như con thuyền chao đảo trên đại dương. Những con sóng đắng cay vật tôi nhừ tử nhưng có những con sóng dịu dàng trao tặng tâm hồn tôi phong phú một tài sản bao la tình người, ý chí phấn đấu và niềm tin mãnh liệt. Một niềm tin làm đẹp cuộc đời mà những con sóng ngọt không ngừng vỗ về đưa đẩy tôi vào bờ bến lạc quan.
